ذهني فشار په کوچنيانو کې د سر درد لامل کېږی
په ښوونځي کې ډېر کار او د شپې له خوا د تلويزون او کمپیوتر زیات استعمال کوچينان له ذهني فشار سره مخ کوي د ايټاليه په روغتون کې ډاکټرانو له يوې نوې څېړنې وروسته ویلي چې ذهني فشار په کوچنيانو کې د سر درد پیدا کېدو لامل کېږي،
دوی وايي په ښوونځيو کې پر کوچنيانو ډېر کار او بيا په کور کې تلويزيون او کمپيوټر ته ډېره ناسته د ماشومان له ذهني فشار سره مخ کوي، چې له امله ورته د سر درد ستونزه پیدا کوي.
د دې څېړنې د ډاکټرانو په وينا زیاتر هغه کوچنيان د سر درد له ستونزې سره مخ کېږي، چې په دهني توګه له زيات فشار سره مخ وي.
د دې څېړنې د ډاکټرانو له ډلې ډاکټر ډالد ليبرا وايي چې د څېړنې په دوران کې ۷۲ داسې کېسونه ورته مخې ته راغلي چې د هغوی سر درد د ډېر فشار له امله و.
نوموړی وايي چې د ورځې د ښوونځي کارونه او د شپې کمپيوټر او تلويزون ته ناسته د کوچنيانو خوب نه شي پوره کولی، چې له امله يې د ذهني فشار سره مخ کېږي او دا ستونزه ورته پيدا کېږی.
هغه وايي د دې لپاره چې په کوچنيانو کې د سر درد ستونزه ختمه شي نو بايد، چې له ذهني فشاره لرې وساتل شي او د دې لپاره په کار ده، چې په ښوونځيو کې ورته د تفريح او لوبو ډېر فرصتونه برابر شي، چې دا کار کولای شي هغوی له ذهني فشاره وساتي.
نوموړی همدارنګه سپارښتنه کوي چې د تلويزيون په کتلو او کمپيوټر په استعمال کې کمی هم په دې برخه کې مرسته کوي، چې په وينا یې دا کار د يو کوچني په روغتيا کې مهمه ونډه لري.
دوی وايي په ښوونځيو کې پر کوچنيانو ډېر کار او بيا په کور کې تلويزيون او کمپيوټر ته ډېره ناسته د ماشومان له ذهني فشار سره مخ کوي، چې له امله ورته د سر درد ستونزه پیدا کوي.
د دې څېړنې د ډاکټرانو په وينا زیاتر هغه کوچنيان د سر درد له ستونزې سره مخ کېږي، چې په دهني توګه له زيات فشار سره مخ وي.
د دې څېړنې د ډاکټرانو له ډلې ډاکټر ډالد ليبرا وايي چې د څېړنې په دوران کې ۷۲ داسې کېسونه ورته مخې ته راغلي چې د هغوی سر درد د ډېر فشار له امله و.
نوموړی وايي چې د ورځې د ښوونځي کارونه او د شپې کمپيوټر او تلويزون ته ناسته د کوچنيانو خوب نه شي پوره کولی، چې له امله يې د ذهني فشار سره مخ کېږي او دا ستونزه ورته پيدا کېږی.
هغه وايي د دې لپاره چې په کوچنيانو کې د سر درد ستونزه ختمه شي نو بايد، چې له ذهني فشاره لرې وساتل شي او د دې لپاره په کار ده، چې په ښوونځيو کې ورته د تفريح او لوبو ډېر فرصتونه برابر شي، چې دا کار کولای شي هغوی له ذهني فشاره وساتي.
نوموړی همدارنګه سپارښتنه کوي چې د تلويزيون په کتلو او کمپيوټر په استعمال کې کمی هم په دې برخه کې مرسته کوي، چې په وينا یې دا کار د يو کوچني په روغتيا کې مهمه ونډه لري.
ولې ټوله شپه خوب نه درځي؟
که چېرته د شپې خوب نه درځي نو په دې بايد پوه شئ چې تاسو يوازينی کس نه یاست چې په دې ستونزه اخته شوی ياست. که چېرته د شپې خوب نه درځي نو په دې بايد پوه شئ، چې تاسو یوازينی څوک نه ياست،
چې په دې ستونزه کې اخته شوي ياست، د يوې نوې څېړنې له مخې داسې معلومه شوې چې د نړۍ يوه لويه برخه د دې ستونزې ښکار شوي دي او ورځ تر بلې په دې برخه کې اضافه والی راځي.
د انګلستان په يو طبی پوهنتون کې يوې نوې څېړنې داسې ثابته کړې، چې د بې خوبۍ ستونزه يوازې د پرمختللو هېوادنو ستونزه نه ده بلکې مخ پر پرمختګ هېوادونو کې هم ورځ تر بلې په ډېرې تېزۍ سره خپرېږي.
د ياد پوهنتون یو استاد ډاکټر سويريو اسټرينجس د دې څېړنې د راپور ليکونکی دی، هغه وايي له دې څېړنې يې موخه د اسيا او افريقا د اتو هېوادونو په هغه خلکو چې د بې خوبۍ په ستونزه اخته و یو شمېر کسانو څېړنې ترسره کړي، چې پایلي داسې ويلي دي.
دغه څېړنه د ګانا، تنزانيه، جنوبي افريقه، هندوستان، بنګله ديش، ويتنام، اندونيشيا او کينيا په ښاري سيمو کې ترسره شوې ده، ډاکټر اسټرينجس وايي چې په ټولو اتو هېوادونو کې ډېرو خلکو د بې خوبۍ ستونزه ډېره وه.
د څېړنې له پايلو پوهان داسې اندازه لګوي، چې په پرمختللو هېوادونو کې د بې خوبۍ په ستونزې اخته کسانو شمېر تر ۱۵ کروړه دی.
ډاکټر اسټرينجس وايي، په دې اړه پاخه او کره شواهد لري، چې بې خوبي د لوږې د له منځه وړلو او دماغي ناروغيو سبب کېږي، نوموړی همدارنګه وايي چې د دې ترڅنګ د بدن نور فعاليتونه هم تر اغېز لاندې راولي.
هغه وايي بي خوبي د انسان د بدن دفاعي قوه کمزورې کوي چې په له امله يې د مختلفو خطرناکو ناروغيو د پيدا کېدو لپاره لار اوره ولی شي.
ډاکټر اسټرينجس همدارنګه وايي چې ډېر خوب هم د بدن لپاره ښه نه دی او د مختلفو ناروغيو د پيدا کېدو سبب کېدی شي.
دا مهال په پرمختللو هېوادونو کې د بې خوبۍ په ستونزې اخته کسانو شمېر له ۱۵ کروړو اوړي.
ډاکټر وايي چې د سيګريټو څکول، غېر متوازن خوراک، نور داسې عادتونه چې روغتيا ته ښه نه وي د بې خوبۍ ستونزه زېږولی شي، نوموړی همدارنګه په غربي هېوادونو کې ۲۴ ساعته ژوند هم د بې خوبۍ د ستونزې د پيدا کېدو ستر لامل بولي او وايي چې د انټرنيټ غېر معمولي استعمالول هم د بې خوبۍ د ناروغۍ په رامنځته کولو کې ستره ونډه لري.
له اوږدو څېړنو وروسته داسې پايلې هم ترلاسه شوي دی چې اوږد مهاله ذهني فشار، وېره او نور روحي فشارونه هم په پرمختللو هېوادونو کې د بې خوبۍ ستونزې زېږولی شي، او داسې هم ويل شوي چې په دې هېوادونو کې د نارينه وو په پرتله مېرمنې ډېرې په دې ناروغۍ اخته دي.
د څېړنې له مخې په بنګله دېش، سهيلي افريقا او ويتنام کې ډېر زيات خلک د بې خوبۍ په ستونزه اخته وو، چې د ډاکټر اسټرينجس په وینا په دغو مملکتونو کې د بې خوبۍ ستونزه په عامه روغتيا روغتونونو کې يوه عامه مساله ګرځېدلې ده.
خو د دې برعکس په څېړنه کې داسې هم راغلي چې په هندوستان او اندونيشيا کې د بې خوبۍ په ستونزو اخته کسانو شمېر په هېجاني شکل کم و.
ډاکټر اسټرينجس خبرداری ورکوي چې په پرمختللو هېوادونو کې د بې خوبۍ د ستونزې ډېروالی به په دغه هېوادونو کې د ډېرو نورو ناروغيو پیدا کېدو ته هم لاره اواره کړي.
نوموړی وايي چې د بې خوبۍ د ستونزې له لرې کولو لپاره کومه اسانه لاره نه شته، او که وي هم نو دغه موضوع اوږدې مودې ته اړتيا لري، او که څوک غواړي، چې د دې ستونزې لپاره کوم لاره تجويز کړي، نو بايد په اوږده موده کې د هغه د ژوند کولو طريقه، او نورې روغتیايي اغېزې په پام کې ونيسي.
چې په دې ستونزه کې اخته شوي ياست، د يوې نوې څېړنې له مخې داسې معلومه شوې چې د نړۍ يوه لويه برخه د دې ستونزې ښکار شوي دي او ورځ تر بلې په دې برخه کې اضافه والی راځي.
د انګلستان په يو طبی پوهنتون کې يوې نوې څېړنې داسې ثابته کړې، چې د بې خوبۍ ستونزه يوازې د پرمختللو هېوادنو ستونزه نه ده بلکې مخ پر پرمختګ هېوادونو کې هم ورځ تر بلې په ډېرې تېزۍ سره خپرېږي.
د ياد پوهنتون یو استاد ډاکټر سويريو اسټرينجس د دې څېړنې د راپور ليکونکی دی، هغه وايي له دې څېړنې يې موخه د اسيا او افريقا د اتو هېوادونو په هغه خلکو چې د بې خوبۍ په ستونزه اخته و یو شمېر کسانو څېړنې ترسره کړي، چې پایلي داسې ويلي دي.
دغه څېړنه د ګانا، تنزانيه، جنوبي افريقه، هندوستان، بنګله ديش، ويتنام، اندونيشيا او کينيا په ښاري سيمو کې ترسره شوې ده، ډاکټر اسټرينجس وايي چې په ټولو اتو هېوادونو کې ډېرو خلکو د بې خوبۍ ستونزه ډېره وه.
د څېړنې له پايلو پوهان داسې اندازه لګوي، چې په پرمختللو هېوادونو کې د بې خوبۍ په ستونزې اخته کسانو شمېر تر ۱۵ کروړه دی.
ډاکټر اسټرينجس وايي، په دې اړه پاخه او کره شواهد لري، چې بې خوبي د لوږې د له منځه وړلو او دماغي ناروغيو سبب کېږي، نوموړی همدارنګه وايي چې د دې ترڅنګ د بدن نور فعاليتونه هم تر اغېز لاندې راولي.
هغه وايي بي خوبي د انسان د بدن دفاعي قوه کمزورې کوي چې په له امله يې د مختلفو خطرناکو ناروغيو د پيدا کېدو لپاره لار اوره ولی شي.
ډاکټر اسټرينجس همدارنګه وايي چې ډېر خوب هم د بدن لپاره ښه نه دی او د مختلفو ناروغيو د پيدا کېدو سبب کېدی شي.
دا مهال په پرمختللو هېوادونو کې د بې خوبۍ په ستونزې اخته کسانو شمېر له ۱۵ کروړو اوړي.
ډاکټر وايي چې د سيګريټو څکول، غېر متوازن خوراک، نور داسې عادتونه چې روغتيا ته ښه نه وي د بې خوبۍ ستونزه زېږولی شي، نوموړی همدارنګه په غربي هېوادونو کې ۲۴ ساعته ژوند هم د بې خوبۍ د ستونزې د پيدا کېدو ستر لامل بولي او وايي چې د انټرنيټ غېر معمولي استعمالول هم د بې خوبۍ د ناروغۍ په رامنځته کولو کې ستره ونډه لري.
له اوږدو څېړنو وروسته داسې پايلې هم ترلاسه شوي دی چې اوږد مهاله ذهني فشار، وېره او نور روحي فشارونه هم په پرمختللو هېوادونو کې د بې خوبۍ ستونزې زېږولی شي، او داسې هم ويل شوي چې په دې هېوادونو کې د نارينه وو په پرتله مېرمنې ډېرې په دې ناروغۍ اخته دي.
د څېړنې له مخې په بنګله دېش، سهيلي افريقا او ويتنام کې ډېر زيات خلک د بې خوبۍ په ستونزه اخته وو، چې د ډاکټر اسټرينجس په وینا په دغو مملکتونو کې د بې خوبۍ ستونزه په عامه روغتيا روغتونونو کې يوه عامه مساله ګرځېدلې ده.
خو د دې برعکس په څېړنه کې داسې هم راغلي چې په هندوستان او اندونيشيا کې د بې خوبۍ په ستونزو اخته کسانو شمېر په هېجاني شکل کم و.
ډاکټر اسټرينجس خبرداری ورکوي چې په پرمختللو هېوادونو کې د بې خوبۍ د ستونزې ډېروالی به په دغه هېوادونو کې د ډېرو نورو ناروغيو پیدا کېدو ته هم لاره اواره کړي.
نوموړی وايي چې د بې خوبۍ د ستونزې له لرې کولو لپاره کومه اسانه لاره نه شته، او که وي هم نو دغه موضوع اوږدې مودې ته اړتيا لري، او که څوک غواړي، چې د دې ستونزې لپاره کوم لاره تجويز کړي، نو بايد په اوږده موده کې د هغه د ژوند کولو طريقه، او نورې روغتیايي اغېزې په پام کې ونيسي.
بدني کار انسان له ناروغيو ژغوري
د لين سټ سیانسي جریدې د رپوټ او څېړنې له مخې جسماني کمزروتیاو په ټوله دنیا کې د وبا شکل غوره کړی دی او د قربانیانو شمېر يې په ټوله نړۍ کې هرکال د سګرټ څښونکو او دې ورته نورو ناروغیو د قربانیانو سره ورتوالی ښيي.
د نړۍ ګڼو روغتیايي څېړونکو په خپلو څېړنو کې څرګنده کړې ده، هغه کسان ، چې جمسي او فزیکې کار نه کوي او خپل ډېر وخت په ناسته او یا هم په ملاسته تېروي له امله يې د پیدا کیدونکو نارغیو د قربانیانو شمېر په ۲۰۰۸ کال کې۵۳ لکو ته رسیدلی دی .
په رپوټ کې راغلي دي چې د قربانیانو دغه شمېره دا کال په ټوله نړې هم د بېلا بېلو ناروغیو یو کره شمېره ده.
د طبي څېړونو په اساس د د زړه د رنګونو شپږ په سلو کې ناروغان داسې وي چې فیزکي اوبدني کار نه شي کولی، او نورې ډېرې ناروغۍ هم له همدې امله پيدا کېدی شي.
په دغه تحقیقي رپوټ کې ویل شوي دي چې د کینسر په ناروغیو ۱۰٪ اخته کسان هم هغه څوک دی، چې فزيکي کار ډېر نه خوښوي او ډېر کارونه په ناسته ترسره کوي.
نويو څېړنو داسې ښودلې، چې په نړۍ کې د هغو ځوانانو چې لټ او تمبل دي په ډېرو خطرناکو ناروغيو یې د اخته کېدو خطره شته، کومې ناروغۍ چې د بدني کار نه د کولو له امله پيدا کېږي.
طبي کارپوهان وايي، چې بدني کار، په لوبو کې برخه اخيستل او ازاد ورزش يا سپورت انسانان له ډېرو خطرناکو ناروغيو ساتي او د عمر په اوږدوالي کې ورسره مرسته کوي.
د دغه رپوټ پر بنسټ د عمر په تېریدو سره انسان په جمساني ډول هم کمزوری کیږي او که چېرته يې فزیکي کارونه نه وي ترسره کړي نو په اسانۍ سره د ناروغیو نښه جوړیدلی شي، رپوټ وايي چې دا ستونزه د نارينه وو په پرتله په ښځينه وو کې زياته ده، ځانګړي هغو هېوادونو کې کې چې د خلکو د ژوند سطحه په کې لوړه ده.
رپوټ زیاتوي دغه ډول ناروغۍ په بډایه ملکونو کې تر نورو ډېرې لیدل کیږي، ځکه په دغه هېوادونو کې خلک د پياده ګرځېدو پر ځای په موټر کې ګرځي، او خپل زیات وخت د تلويزيون په کتو او کمپيوټر سره تېروي، چې له امله یې بدني کار ته وخت نه پيدا کېږي.
روغتيا پوهان وايي چې د دې ستونزو د مخنيوي لپاره بايد ځوانان په اوونۍ کې کم تر کمه ۱۵۰ منټه بدني کار وکړي، لکه منډه وهل، سايکل چلولو، پیاده ګرځېدل، او باغواني کول
د نړۍ ګڼو روغتیايي څېړونکو په خپلو څېړنو کې څرګنده کړې ده، هغه کسان ، چې جمسي او فزیکې کار نه کوي او خپل ډېر وخت په ناسته او یا هم په ملاسته تېروي له امله يې د پیدا کیدونکو نارغیو د قربانیانو شمېر په ۲۰۰۸ کال کې۵۳ لکو ته رسیدلی دی .
په رپوټ کې راغلي دي چې د قربانیانو دغه شمېره دا کال په ټوله نړې هم د بېلا بېلو ناروغیو یو کره شمېره ده.
د طبي څېړونو په اساس د د زړه د رنګونو شپږ په سلو کې ناروغان داسې وي چې فیزکي اوبدني کار نه شي کولی، او نورې ډېرې ناروغۍ هم له همدې امله پيدا کېدی شي.
په دغه تحقیقي رپوټ کې ویل شوي دي چې د کینسر په ناروغیو ۱۰٪ اخته کسان هم هغه څوک دی، چې فزيکي کار ډېر نه خوښوي او ډېر کارونه په ناسته ترسره کوي.
نويو څېړنو داسې ښودلې، چې په نړۍ کې د هغو ځوانانو چې لټ او تمبل دي په ډېرو خطرناکو ناروغيو یې د اخته کېدو خطره شته، کومې ناروغۍ چې د بدني کار نه د کولو له امله پيدا کېږي.
طبي کارپوهان وايي، چې بدني کار، په لوبو کې برخه اخيستل او ازاد ورزش يا سپورت انسانان له ډېرو خطرناکو ناروغيو ساتي او د عمر په اوږدوالي کې ورسره مرسته کوي.
د دغه رپوټ پر بنسټ د عمر په تېریدو سره انسان په جمساني ډول هم کمزوری کیږي او که چېرته يې فزیکي کارونه نه وي ترسره کړي نو په اسانۍ سره د ناروغیو نښه جوړیدلی شي، رپوټ وايي چې دا ستونزه د نارينه وو په پرتله په ښځينه وو کې زياته ده، ځانګړي هغو هېوادونو کې کې چې د خلکو د ژوند سطحه په کې لوړه ده.
رپوټ زیاتوي دغه ډول ناروغۍ په بډایه ملکونو کې تر نورو ډېرې لیدل کیږي، ځکه په دغه هېوادونو کې خلک د پياده ګرځېدو پر ځای په موټر کې ګرځي، او خپل زیات وخت د تلويزيون په کتو او کمپيوټر سره تېروي، چې له امله یې بدني کار ته وخت نه پيدا کېږي.
روغتيا پوهان وايي چې د دې ستونزو د مخنيوي لپاره بايد ځوانان په اوونۍ کې کم تر کمه ۱۵۰ منټه بدني کار وکړي، لکه منډه وهل، سايکل چلولو، پیاده ګرځېدل، او باغواني کول
د نباتي ناروغیو په اړوند عمومي معلومات
I. فیتوپتالوژي ـــ د نباتي ناروغیو پوهه
ــ پوهې ته وايي logos ناروغي او Pathos په لاتین کې نبات Phyton
فیتوپتالوژي د نباتاتو ناروغي ، د هغو د پتوجنو (عاملینو) پېداېښت او د چاپېریال اغېزه دهغو پر وده تر څړنې لاندې نیسي . عمومي فیتوپتالوژي د نباتي ناروغیو د پېداېښت وجې ، د هغو د ودې ځنګړتیا او د نباتاتو د ساتنې مېتودونه څېړي .
ځانګړې (اختصاصي) فیتوپتالوژي ( کرهنیزه ، ځنګلي او داسی نور) د ټاکلو کلچرونو ناروغي ، د هر ې ناروغۍ پورې د تړلو پتوجنو د ډول د جوړښت ، د جغرافیايي زون
(نښې) او د ساتنې مېتودونه څېړي symptoms سره په تړاو کې د ناروغیو
فیتوپتالوژي د نورو علومو لکه میکروبیولوژي ، ویروسولوژي ،بوتاني ، نباتي فیزیالوژي ،کېمیا ، اګرونومي ، اګرومیترولوژي او نورو پر بنسټ ولاړه ده . د نباتاتود حفاظې لپاره
ګټورو ساتندویو (حفا ظتي) تدابیرو د ارزونې د متماتیکې او اقتصادي څېړنو د مېتود څخه کار اخلي .
د نباتی ناروغیو او د هغو د عاملینو(پا توجنو) پېژندنه II.
نباتات د خپل ژوند په ټوله موده کې د چاپېریال سره په ټینګه اړیکي لري او دهغه سره په یو ثابت متقابل عمل کې واقع شوي . د هغو وده، پراختیا ، حاصل ورکونه دا ټول د تودوخې ، لنده بل ، د هوا او خاورې د کېمیايي جوړښت ، د راز راز ژوندیو ارګانیزمونو او نورو فکتورونو سره تړاو لري . کله چې د نبات د غوښتنو سره د چاپېریال او هلته د مېشته ژوندیو ارګانیزمونه متقابل اړیکي مطابقت ولري په دې صورت کې د توازون حالت رامنځ ته کېږي او له همدې وجې د موادو د راکړه وړکړې نورمال جریان تر سترګوکېږي اود نباتاتو په وده او پراختیا کې هېڅ کومه وظیفوي او مورفولوژیکه بې نظمي نه را منڅ ته کېږي.
که چېرې د چاپېریال کوم فکتور له خپل ټاکلي حده انحراف وکړي او یا کوم بل ارګانیزم پر نبات حمله وکړي په صورت کې د موادو راکړه ورکړه او د نبات فیزیالوژیکې دندې زیانمنې کېږي
چې دا په خپل وار سره د نبات په اناتومیک جوړښت او ظاهري بڼه کې د بدلون سبب ګرځي یعنی پتالوژیک جریان یا ناروغي رامنځ ته کېږي .
نباتي ناروغي ــــ د باندني چاپېریال د ناوړه فکتورو او یا د فیتوپتوجنو د عمل له وجې رامنځ ته شوي پېچلي پتالوژیک جریان ته ، چې د نبات یا دهغه د کوم ارګان د فیزیالوژیکو دندو د مخطل کېدو او د نبات د اناتومیک او مورفولوژیک بدلون سبب ګرځي ویل کېږي .
نباتي ناروغي د مبتلا شوو نسجونو او ارګانونو د مړینې ، د حاصل د کمښت او د ټول نبات د محوه کېدو سبب ګرځي . د ناروغۍ د پراختیا شدت د نبات په ځانګړتیا ( حساسیت ) او د پتوجن ارګانیزم ( د مبتلا کولو په وړتیا ) او همدا شان د باندني چاپېریال په شرایطو ( چې تر کومې کچې د ناروغۍ د پراختیا لپاره برابر دي ) پورې تړلې دی .
د نباتي ناروغۍ وېشنه( طبقه بندي )؛
د ناروغیو په تشخیص او معالجه کې د ناروغۍ وېشنه ډېر مهم رول لوبوي .
fungi, bacteria, د راز راز پاتوجنو لکه (infectious diseases ) میکروبي ناروغۍ
او پرازیتونو له وجې رامنځ ته کېږي viruses, phytoplasma, nematodes
ددې ناروغۍ مهمه نښه له یو نبات څخه بل ته د لېږد (سراعیت) وړتیا په ګوته شوې . هغه ارګانیزم چې ناروغي رامنځ ته کوي د پاتوجن یا عامل په نوم یادېږي. هغه ارګانیزمونه چې نباتي ناروغۍ د رامنځ ته کېدو وړتیا لري د فیتوپاتوجن په نوم یادېږي . په کوم نبات چې پاتوجن مېشته کېږي او له هغه څخه تغذیه کوي د کوربه نبات په نوم یادېږي . غېرمېکروبی ناروغۍ د فیتوپاتوجن ارګانیزم له شتون پرته د نبات د کرهنې په ناوړه شرایطو (خاورې ، اوبو ، هوا ) کې رامنخ ته کېږی . د ایکولوژیکي طبقه بندی سره په مطابقت کې ټولې ناروغې په لاندې ډول وېشل کېږي :
non Infectious Diseases : غېرمیکروبی نه لېږدېدونکې ناروغۍ -
هغه ناروغي چې د خاورې د ناوړتیا له وجې رامنځ ته کېږي
هغه چې د ناوړه مېترو لوژیکو شرایطو له وجې رامنځ ته ګېږي
چي د مېخانیکي عواملو تر اغېزې لاندې رامنځ ته کېږي
په هوا کې د ناوړه ګازاتو د ترکیب له وجې رامنځ ته شوې ناروغي
د ایونیزه شوو وړانګو د عمل له وجې رامنځ ته شوې ناروغي
infectious Diseases : میکروبي یا لېږدېدونکې ناروغۍ
fungus (mycosis) قارجي
(bacterioses بکتریایي
virusosis ویروسي
Actinomycotic (actinomycoses
Phytoplasma (phytoplasma
Diseases caused by parasitic flowering د ګل لرونکو پرازیتونو له وجې رامنځ ته شوې ناروغي
سره لدې چې د لېږدېدونکو(ساري) او نه لېږدېدونکو(غېرساري) ناروغیو تر منځ لوې توپیر موجود دې خو مونږ نشو کولای چې هغوۍ یو له بل څخه جلا وڅېړو . په طبیعت کې ددې دواړو تر منځ متقابل اړیکي شتون لري :ډېری وخت په غېرساري ناروغې اخته ضیف نبات په ساري ناروغۍ اخته کېږي د بېلګې په ډول په نبات کې د ناېتروجني سرې غېر متوازن استعمال د موادو د تبادلې بهیر تخریبوي ، چې په پاېله کې د نبات حساسیت د خاکسترک
په وړاندې لوړېږي powdery mildew
نباتي ناروغي د موقیعت له لحاظ په لاندې ډول وېشل کېږي :
1- local ځايي یا ناحیوي
2- general (diffuse). عمومي
ځايي ناروغي هغه ده چې له وجې یي د نبات یوه برخه یا یو ارګان په ناروغۍ اخته کېږي او د نبات نورو برخو ته سراعیت نه کوي .
عمومي ناروغي هغه ده چې ټول نبات او یا دهغه ډېره برخه پرې اخته شوې وي . د عمومي ناروغۍ په صورت کې د نبات محوري ارګانونه لکه جرړې(ریښې) ، تنه
په ناروغي اخته کېږي چې د هغو د مړینې سبب ګرځي (vascular tissue)
د نباتاتو پر فیزیالوژیک حالت د فیتوپا توجن ا غېزه III
assimilates په نباتاتو کې د مضرو ارګانیزمونو د فعالیت له وجې د هغو د ودې د بهیر مهمې فیزیالوژیکې دندې زیانمنې کېږي : فوتوسنتز; د
( د فوتوسنتز د عمليي اخرني پایدارعضوي مواد مرکبات چې کاربن دي اکسید رغوی ) د ځای بدلول دهغو د پېداېښت له ځای (پاڼو) څخه زخیره کونکو ارګانو ته(تخمو،جرړو، ساقو) ته ، تنفس، د اضافي غذايي موادو جوړول او زېرمه کول ، د وده ورکونکو جریاناتو مېرېستماتیکي فعالیت ، د اوبو او غذايي موادو جذب او لېږد له جرړو څخه د ځمکې پاس ارګانوته
د ځای بدلون assimilates د فوتوسنتز زیانمنېدل او د
فیتوپاتوجنونه په مختلفو ډولو سره د نبات د فوتوسنتز بهیر زیانمنوي : د ټولې پاڼې او یا د هغې د یوې برخې نیکروز ، کلوروز او د کلوروفیل له منځه تلل رامنخ ته کوي . د دانه لرونکو نباتاتو(حبوباتو) پاڼې چې د جرړو د ورستېدو
په ناروغۍ اخته وي په هغو کې د کلوروفیل اندازه او د پاڼې د اسمېلېشن عمومي سطح کمښت پېدا کوي . Septoria سپین خالونه brown rust قهويي زنګ ( root rots )
ترانسپورتېشن تخریبوي assimilates ویروسونه ، فیتوپلازم، ځینې فنګیان او بکتریاوی د فلویم په نسجونو کې د ځای په ځای کېدو او د تکثر په کولو سره د
respiratory failure د تنفس زیانمنېدل
د پاتوچن په واسط د نباتي نسجونو اخته کېدل په لمړي سر کې د تنفسي جریاناتو د شدت د زیادښت او وروسته د حجرو د زېرمو په ورکېدو سره د هغه د لږېدو او د ارګانونو د مړینې سبب ګرځي . د تنفس زیانمنېدل د تخمونو د نش او نمو په پړاو کې ډېر خطرناک تمامېږي ځکه چې په دې وخت کې د تخمونو زېرمه شوي غذایي مواد په غېر متوازن ډول کارول ګېږي او په پوره اندازه
د جواني (ځوانکۍ یا نېش ) د ودې لپاره نه رسېږي
gelmintosporioznoy د تنفس د زيادښت تر څنګ د مضره ارګانیزم د بېلګې په ډول د
د پاتوجن د عمل له وجې د نهالونو root rot
عمومي وظيفوي حالت لکه د جرړو وده، د پاڼو سطحه ، د عمومي ژوندې کتلې سنتز، په پاڼو کې د کلوروفیل اندازه او د ترانسپیرېشن شدت زیانمنېږي . ددغو جریاناتو د ټولیز وظیفوي حالت د زیانمېدو په پاېله کې په plantlets
سلمه زېرمه شوی غذايي مواد په غېر طبعي ډول کارول کېږي او د نهال ( seedlings ) 40 د اخته نېشونو common root rot
د جوړولو په پروسه کې برخه نه اخلي plantlets
د تنفس شدت د اوکسیداز د انزایم د قوي فعالیت په تر سره کېدو رامنځ ته کېږي ،چې د نش اونمو په ټول پړاو کې تر سترګو کېږي ، چې دا په خپله د انرژي لرونکو موادو د غېر طبعي کارونې او د نبات د ثمر د کمېدو سبب ګرځي
ــ پوهې ته وايي logos ناروغي او Pathos په لاتین کې نبات Phyton
فیتوپتالوژي د نباتاتو ناروغي ، د هغو د پتوجنو (عاملینو) پېداېښت او د چاپېریال اغېزه دهغو پر وده تر څړنې لاندې نیسي . عمومي فیتوپتالوژي د نباتي ناروغیو د پېداېښت وجې ، د هغو د ودې ځنګړتیا او د نباتاتو د ساتنې مېتودونه څېړي .
ځانګړې (اختصاصي) فیتوپتالوژي ( کرهنیزه ، ځنګلي او داسی نور) د ټاکلو کلچرونو ناروغي ، د هر ې ناروغۍ پورې د تړلو پتوجنو د ډول د جوړښت ، د جغرافیايي زون
(نښې) او د ساتنې مېتودونه څېړي symptoms سره په تړاو کې د ناروغیو
فیتوپتالوژي د نورو علومو لکه میکروبیولوژي ، ویروسولوژي ،بوتاني ، نباتي فیزیالوژي ،کېمیا ، اګرونومي ، اګرومیترولوژي او نورو پر بنسټ ولاړه ده . د نباتاتود حفاظې لپاره
ګټورو ساتندویو (حفا ظتي) تدابیرو د ارزونې د متماتیکې او اقتصادي څېړنو د مېتود څخه کار اخلي .
د نباتی ناروغیو او د هغو د عاملینو(پا توجنو) پېژندنه II.
نباتات د خپل ژوند په ټوله موده کې د چاپېریال سره په ټینګه اړیکي لري او دهغه سره په یو ثابت متقابل عمل کې واقع شوي . د هغو وده، پراختیا ، حاصل ورکونه دا ټول د تودوخې ، لنده بل ، د هوا او خاورې د کېمیايي جوړښت ، د راز راز ژوندیو ارګانیزمونو او نورو فکتورونو سره تړاو لري . کله چې د نبات د غوښتنو سره د چاپېریال او هلته د مېشته ژوندیو ارګانیزمونه متقابل اړیکي مطابقت ولري په دې صورت کې د توازون حالت رامنځ ته کېږي او له همدې وجې د موادو د راکړه وړکړې نورمال جریان تر سترګوکېږي اود نباتاتو په وده او پراختیا کې هېڅ کومه وظیفوي او مورفولوژیکه بې نظمي نه را منڅ ته کېږي.
که چېرې د چاپېریال کوم فکتور له خپل ټاکلي حده انحراف وکړي او یا کوم بل ارګانیزم پر نبات حمله وکړي په صورت کې د موادو راکړه ورکړه او د نبات فیزیالوژیکې دندې زیانمنې کېږي
چې دا په خپل وار سره د نبات په اناتومیک جوړښت او ظاهري بڼه کې د بدلون سبب ګرځي یعنی پتالوژیک جریان یا ناروغي رامنځ ته کېږي .
نباتي ناروغي ــــ د باندني چاپېریال د ناوړه فکتورو او یا د فیتوپتوجنو د عمل له وجې رامنځ ته شوي پېچلي پتالوژیک جریان ته ، چې د نبات یا دهغه د کوم ارګان د فیزیالوژیکو دندو د مخطل کېدو او د نبات د اناتومیک او مورفولوژیک بدلون سبب ګرځي ویل کېږي .
نباتي ناروغي د مبتلا شوو نسجونو او ارګانونو د مړینې ، د حاصل د کمښت او د ټول نبات د محوه کېدو سبب ګرځي . د ناروغۍ د پراختیا شدت د نبات په ځانګړتیا ( حساسیت ) او د پتوجن ارګانیزم ( د مبتلا کولو په وړتیا ) او همدا شان د باندني چاپېریال په شرایطو ( چې تر کومې کچې د ناروغۍ د پراختیا لپاره برابر دي ) پورې تړلې دی .
د نباتي ناروغۍ وېشنه( طبقه بندي )؛
د ناروغیو په تشخیص او معالجه کې د ناروغۍ وېشنه ډېر مهم رول لوبوي .
fungi, bacteria, د راز راز پاتوجنو لکه (infectious diseases ) میکروبي ناروغۍ
او پرازیتونو له وجې رامنځ ته کېږي viruses, phytoplasma, nematodes
ددې ناروغۍ مهمه نښه له یو نبات څخه بل ته د لېږد (سراعیت) وړتیا په ګوته شوې . هغه ارګانیزم چې ناروغي رامنځ ته کوي د پاتوجن یا عامل په نوم یادېږي. هغه ارګانیزمونه چې نباتي ناروغۍ د رامنځ ته کېدو وړتیا لري د فیتوپاتوجن په نوم یادېږي . په کوم نبات چې پاتوجن مېشته کېږي او له هغه څخه تغذیه کوي د کوربه نبات په نوم یادېږي . غېرمېکروبی ناروغۍ د فیتوپاتوجن ارګانیزم له شتون پرته د نبات د کرهنې په ناوړه شرایطو (خاورې ، اوبو ، هوا ) کې رامنخ ته کېږی . د ایکولوژیکي طبقه بندی سره په مطابقت کې ټولې ناروغې په لاندې ډول وېشل کېږي :
non Infectious Diseases : غېرمیکروبی نه لېږدېدونکې ناروغۍ -
هغه ناروغي چې د خاورې د ناوړتیا له وجې رامنځ ته کېږي
هغه چې د ناوړه مېترو لوژیکو شرایطو له وجې رامنځ ته ګېږي
چي د مېخانیکي عواملو تر اغېزې لاندې رامنځ ته کېږي
په هوا کې د ناوړه ګازاتو د ترکیب له وجې رامنځ ته شوې ناروغي
د ایونیزه شوو وړانګو د عمل له وجې رامنځ ته شوې ناروغي
infectious Diseases : میکروبي یا لېږدېدونکې ناروغۍ
fungus (mycosis) قارجي
(bacterioses بکتریایي
virusosis ویروسي
Actinomycotic (actinomycoses
Phytoplasma (phytoplasma
Diseases caused by parasitic flowering د ګل لرونکو پرازیتونو له وجې رامنځ ته شوې ناروغي
سره لدې چې د لېږدېدونکو(ساري) او نه لېږدېدونکو(غېرساري) ناروغیو تر منځ لوې توپیر موجود دې خو مونږ نشو کولای چې هغوۍ یو له بل څخه جلا وڅېړو . په طبیعت کې ددې دواړو تر منځ متقابل اړیکي شتون لري :ډېری وخت په غېرساري ناروغې اخته ضیف نبات په ساري ناروغۍ اخته کېږي د بېلګې په ډول په نبات کې د ناېتروجني سرې غېر متوازن استعمال د موادو د تبادلې بهیر تخریبوي ، چې په پاېله کې د نبات حساسیت د خاکسترک
په وړاندې لوړېږي powdery mildew
نباتي ناروغي د موقیعت له لحاظ په لاندې ډول وېشل کېږي :
1- local ځايي یا ناحیوي
2- general (diffuse). عمومي
ځايي ناروغي هغه ده چې له وجې یي د نبات یوه برخه یا یو ارګان په ناروغۍ اخته کېږي او د نبات نورو برخو ته سراعیت نه کوي .
عمومي ناروغي هغه ده چې ټول نبات او یا دهغه ډېره برخه پرې اخته شوې وي . د عمومي ناروغۍ په صورت کې د نبات محوري ارګانونه لکه جرړې(ریښې) ، تنه
په ناروغي اخته کېږي چې د هغو د مړینې سبب ګرځي (vascular tissue)
د نباتاتو پر فیزیالوژیک حالت د فیتوپا توجن ا غېزه III
assimilates په نباتاتو کې د مضرو ارګانیزمونو د فعالیت له وجې د هغو د ودې د بهیر مهمې فیزیالوژیکې دندې زیانمنې کېږي : فوتوسنتز; د
( د فوتوسنتز د عمليي اخرني پایدارعضوي مواد مرکبات چې کاربن دي اکسید رغوی ) د ځای بدلول دهغو د پېداېښت له ځای (پاڼو) څخه زخیره کونکو ارګانو ته(تخمو،جرړو، ساقو) ته ، تنفس، د اضافي غذايي موادو جوړول او زېرمه کول ، د وده ورکونکو جریاناتو مېرېستماتیکي فعالیت ، د اوبو او غذايي موادو جذب او لېږد له جرړو څخه د ځمکې پاس ارګانوته
د ځای بدلون assimilates د فوتوسنتز زیانمنېدل او د
فیتوپاتوجنونه په مختلفو ډولو سره د نبات د فوتوسنتز بهیر زیانمنوي : د ټولې پاڼې او یا د هغې د یوې برخې نیکروز ، کلوروز او د کلوروفیل له منځه تلل رامنخ ته کوي . د دانه لرونکو نباتاتو(حبوباتو) پاڼې چې د جرړو د ورستېدو
په ناروغۍ اخته وي په هغو کې د کلوروفیل اندازه او د پاڼې د اسمېلېشن عمومي سطح کمښت پېدا کوي . Septoria سپین خالونه brown rust قهويي زنګ ( root rots )
ترانسپورتېشن تخریبوي assimilates ویروسونه ، فیتوپلازم، ځینې فنګیان او بکتریاوی د فلویم په نسجونو کې د ځای په ځای کېدو او د تکثر په کولو سره د
respiratory failure د تنفس زیانمنېدل
د پاتوچن په واسط د نباتي نسجونو اخته کېدل په لمړي سر کې د تنفسي جریاناتو د شدت د زیادښت او وروسته د حجرو د زېرمو په ورکېدو سره د هغه د لږېدو او د ارګانونو د مړینې سبب ګرځي . د تنفس زیانمنېدل د تخمونو د نش او نمو په پړاو کې ډېر خطرناک تمامېږي ځکه چې په دې وخت کې د تخمونو زېرمه شوي غذایي مواد په غېر متوازن ډول کارول ګېږي او په پوره اندازه
د جواني (ځوانکۍ یا نېش ) د ودې لپاره نه رسېږي
gelmintosporioznoy د تنفس د زيادښت تر څنګ د مضره ارګانیزم د بېلګې په ډول د
د پاتوجن د عمل له وجې د نهالونو root rot
عمومي وظيفوي حالت لکه د جرړو وده، د پاڼو سطحه ، د عمومي ژوندې کتلې سنتز، په پاڼو کې د کلوروفیل اندازه او د ترانسپیرېشن شدت زیانمنېږي . ددغو جریاناتو د ټولیز وظیفوي حالت د زیانمېدو په پاېله کې په plantlets
سلمه زېرمه شوی غذايي مواد په غېر طبعي ډول کارول کېږي او د نهال ( seedlings ) 40 د اخته نېشونو common root rot
د جوړولو په پروسه کې برخه نه اخلي plantlets
د تنفس شدت د اوکسیداز د انزایم د قوي فعالیت په تر سره کېدو رامنځ ته کېږي ،چې د نش اونمو په ټول پړاو کې تر سترګو کېږي ، چې دا په خپله د انرژي لرونکو موادو د غېر طبعي کارونې او د نبات د ثمر د کمېدو سبب ګرځي
د بیخوبۍ ستونزه او پنځلس ګټوری مشوری
پوهنمل حاجی محمد نوزادی پدی وروستیو کلونو کی په ځانګړی ډول د پرمختللو هیوادونو په شتمنو ټولنو کی ټولنیزو اړیکو داسی بدلون موندلی چی هلته د معنوی ارزښتونو پله ترلویه بریده سپکه شویده او ورسره سم یو لړ روانی ستونزی را زیږیدلی چی ورځ تر بلی پراختیا مومی . یوه له دی ډول ستونزو څخه هم بیخوبی ده چی د ټولنی بیلابیل قشرونه یی له ګریوانه نیولی دی .
د ډنمارک هیواد د
Kofoeds Skole په ښار کی د کوفوئیل ښوونځۍ Aarhus
پنامه یوه موسسه ده چی د بیلابیلو ستونزو لرونکو کسانو سره د کار موندلو او د کار دپاره د اماده کولو په موخه مرسته کوی . دغه موسسه یو مهالنۍ براشور هم خپروی چی د « زده کوونکی پاڼه نومیږی<<Elevblade
د نوموړی براشور د ۲۰۱۲ کال د جون په ګڼه کی دهغو کسانو دپاره چی د بیخوبۍ سره په جګړه کی شکیل دی ، دمرستی په موخه څومشوری نشر شوی چی د لوستونکو د پاره ګټوری بریښی ځکه یی نو پښتو بڼه په لاندی کرښو کی وړاندی کوم
-1
د ورځی په اوږدو کی فزیکی فعالیت د انسان په بدن کی د ستړیا لامل ګرځی او د استراحت د پاره اړتیا منځته راولی . دا کار بیا بدن دی ته یی اړ باسی چی د شپی پر وخت ارام ویده شی ، ځکه نو باید تر وسه وسه د ورځی لخوا فزیکی بوختیا و لټوله شی . که داسی نه نو پکار ده د شپی له خوب نه یو ساعت وړاندی په ازاده هوا کی د څه وخت دپاره چکر او پیاده تګ تر سره شی
-2
د شپی له خوب نه مخکی یو ګرم شاور اخیستل هم د ارامتیا لامل ګرځی چی داکار بیا دویده کیدو سره مرسته کوی
-3
تر وسه وسه پکار ده چی د شپی د خوب نه مخکی د سخت او درانه فزیکی او همدارنګه د هیجانی هڅونکو کارونو څخه ډډه وشی ځکه چی دا کار خوب تښتوی . ددی شی په خلاف په زړه پوری سکسی فعالیت ( جنسی مقاربت ) روحی ارامونکی اغیز ښندی چی دا بیا پخپله د ارام خوب سره ډیره مرسته کوی .
-4
په کارده چی د خوب د خونی هوا تازه او د ۱۶ – ۱۸ درجو پوری مناسب تودوخۍ ولری . که د خوب خونه له دی نه ډیره سړه او یا ډیره ګرمه وی ، دخوب دپاره مناسبه هوا نده او اکثره کسان پداسی هوا کی خوب نه وړی
-5
لرونکی مایعات هیجان راوړونکی او پارونکی اغیز لری . داسی خواږه توکی لکه شوکلات هم پدی ډله موادو کی راځی Caffeine د شپی له مخی باید هیڅکله هم قهوه ، چای یا کولا ونه چښل شی داځکه چی ټول کافیئن
-6
په ډیره وږی یا ډیره مړه ګیډه بستر ته تګ پکار ندی . بستر ته د تګ له وخت نه تر درو ساعتونو مخکی پوری باید د خوراک نه ډډه وشی داځکه چی ډکه ګیډه د شپی خوب نا اراموی او بیخوبۍ ته لمن وهی .
-7
د الکولو څخه د خوب راوړونکی درمل په توګه باید ډډه وشی . الکول سړی ژر ویدوی مګر تر هغه وخته چی الکول په وینو کی وی ، رښتینی ژور خوب تر فشار لاندی راځی ، یوازی سربیرنه بڼه اخلی او وخت په وخت سړی ویښیږی . پدی توګه د خوب کیفیت ټیټ او راتلونکی ورځ دستړیا احساس کیږی
-8
د بیخوبۍ څخه ځانګړی ډار پکار ندی ، دا ډیره غیرنورمال خبره نده چی د یوی مودی دپاره خوب خراب وی . په ټولیز ډول سړی له هغه نه زیات ویدیږی چی دی فکر کوی
-9
د کار پرابلمونه د ځانه سر بستر مه راوړی . په بستر هغه څه مه لوله چی د ورځنی کار سره اړه لری او استراحت دی تر خپل اغیز لاندی راولی . د خوب بستر ته تر راتلو نه مخکی داسی څه مه لوله چی هغه دکار سره تړاو ولری او یا د فکر کولو اړتیا رامنځته کوی ، ددی پرځای ښه داده چی پدی وخت کی استراحت وشی ، یو په زړه پوری کتاب ولوستل شی ، موزیک وارویدل شی او یا دی ته ورته په یوه شی لګیا شی
-10
د خوب بستر ته باید سړی یوازی هغه وخت ولاړ شی چی خوب ورغلی وی او اړتیا یی لمس کیږی . دا کار باید دخوبجن حالت په وړاندی یو غبرګون وی چی سړی په بستر کی وغځیږی او خوب ته ور لاهو شی . پدی توګه باید بستر یوازی د خوب او سکس د پاره ځانګړی شوی وی او یوازی پدغه موخه و کارول شی
-11
کله چی په بستر کی لټ پر لټ اوړی او خوب نه درځی ، ښه داده چی د بستر نه سړی پاڅی او بستر خوشی کړی . ددی تشویش سره په بستر کی پروت پاته کیدل چی ولی خوب نه راځی ، دا پخپله د بیخوبۍ لامل ګرځی . ډیری کسان شته چی دبستر څخه یی د پاڅیدو او ویښ پاته کیدو دلاری پر بیخوبۍ باندی برۍ ترلاسه کړیدی
-12
د انسان مغز پخپل ځان کی یو داخلی ساعت لری چی روزمره نژدی په هرو ۲۵ ساعتونو کی کله چی سړی له خوبه پاڅیږی ، د صفر څخه پیل کیږی . ځکه نو پکار ده هره ورځ پر ټاکلی وخت بیله ددی خبری په پام کی نیولو سره چی څومره زیات یا کم ویده شوی یو ، له خوبه پاڅو . دا موضوع د رخصتیو په ورځو کی هم باید په پام کی ونیول شی یانی ښه دا چی پر ټاکلی وخت له خوبه پاڅی
-13
هغه څوک چی دشپی لخوا دبیخوبۍ ستونزه لری ، باید هیڅکله هم د ورځی لخوا ویده نشی . که د بیلګی په توګه د چا د خوب اړتیا په ټولیز ډول په ۲۴ ساعتونو کی ۶ ساعته وی او ۲ ساعته غرمه ویده شی نو شپی ته یوازی ۴ ساعته د خوب استحقاق پاته کیږی چی دا ډیر لږ دی او نوره ټوله شپه به مجبور وی بیخوبه لټ پرلت واوړی
-14
د خوب د درملو څخه باید په منظم ډول مرسته وا نه خیستل شی . د خوب د ځینو درملو اغیز ان په راتلونکی ورځ کی هم پاته وی او ډیری ډولونه یی د عادت نیولو لامل ګرځی چی اعتیاد منځته راولی . د خوب ځینی تابلیتونه شته چی کیدلای شی کله ناکله ( نه هر شپه ) وخوړل شی ، دا کار دبیخوبۍ په وړاندی مرسته کوی
-15
ان د یوی بیخوبه او ناارامی شپی وروسته هم پکار ده چی پر نورمال وخت له خوبه پورته او تر وسه وسه کوښښ وشی ټوله ورځ ویښ ياته شی کنه نو دا ریسک شته چی راتلونکی ۲۴ ساعته به هم د بیخوبۍ سره لاس او ګریوان پاته شی
د ژباړی پای
یادوونه : دا خو هغه څه وه چی له یاد شوی براشور نه پښتو ته و ژباړل شوه . لدی مشورو برسیره د لاندی ټکیو په پام کی نیول هم زما د خپلو شخصی تجربو له مخی پدی اړوند ډیره ګته لری
-:1
د خوب په هیله په بستر کی تر پریوتو وروسته دکوم تکړه لیکوال د لنډو کیسو څخه یوه خوږه کیسه او یا هم د کوم غوره شاعر له دیوانه څو په زړه پوری شعرونه لوستل
-:2
د ژوند د خوږو خاطرو څخه که عشقی وی یا ټوکه ایزه یوه په زړه پوری خاطره را یادول او د ځانګړو خوږو اړخونو په هکله یی فکر کول
-:3
پر پاسته بالښت باندی د سر ایښودلو داسی مناسب حالت غوره کول چی دسر او غاړی هیڅ ځای تر فشار لاندی نه راولی
-:4
د څراغ وژلو وروسته په پټو سترګو په غځیدلی حالت کی د څو اوږدو دقیقو دپاره ژور ژور تنفس کول
-:5
او نوری ارویدلی تجربه شوی مشوری په پام کی نیول
لوستونکو ته هره شپه د ژور او ارام خوب په هیله
پای
د ډنمارک هیواد د
Kofoeds Skole په ښار کی د کوفوئیل ښوونځۍ Aarhus
پنامه یوه موسسه ده چی د بیلابیلو ستونزو لرونکو کسانو سره د کار موندلو او د کار دپاره د اماده کولو په موخه مرسته کوی . دغه موسسه یو مهالنۍ براشور هم خپروی چی د « زده کوونکی پاڼه نومیږی<<Elevblade
د نوموړی براشور د ۲۰۱۲ کال د جون په ګڼه کی دهغو کسانو دپاره چی د بیخوبۍ سره په جګړه کی شکیل دی ، دمرستی په موخه څومشوری نشر شوی چی د لوستونکو د پاره ګټوری بریښی ځکه یی نو پښتو بڼه په لاندی کرښو کی وړاندی کوم
-1
د ورځی په اوږدو کی فزیکی فعالیت د انسان په بدن کی د ستړیا لامل ګرځی او د استراحت د پاره اړتیا منځته راولی . دا کار بیا بدن دی ته یی اړ باسی چی د شپی پر وخت ارام ویده شی ، ځکه نو باید تر وسه وسه د ورځی لخوا فزیکی بوختیا و لټوله شی . که داسی نه نو پکار ده د شپی له خوب نه یو ساعت وړاندی په ازاده هوا کی د څه وخت دپاره چکر او پیاده تګ تر سره شی
-2
د شپی له خوب نه مخکی یو ګرم شاور اخیستل هم د ارامتیا لامل ګرځی چی داکار بیا دویده کیدو سره مرسته کوی
-3
تر وسه وسه پکار ده چی د شپی د خوب نه مخکی د سخت او درانه فزیکی او همدارنګه د هیجانی هڅونکو کارونو څخه ډډه وشی ځکه چی دا کار خوب تښتوی . ددی شی په خلاف په زړه پوری سکسی فعالیت ( جنسی مقاربت ) روحی ارامونکی اغیز ښندی چی دا بیا پخپله د ارام خوب سره ډیره مرسته کوی .
-4
په کارده چی د خوب د خونی هوا تازه او د ۱۶ – ۱۸ درجو پوری مناسب تودوخۍ ولری . که د خوب خونه له دی نه ډیره سړه او یا ډیره ګرمه وی ، دخوب دپاره مناسبه هوا نده او اکثره کسان پداسی هوا کی خوب نه وړی
-5
لرونکی مایعات هیجان راوړونکی او پارونکی اغیز لری . داسی خواږه توکی لکه شوکلات هم پدی ډله موادو کی راځی Caffeine د شپی له مخی باید هیڅکله هم قهوه ، چای یا کولا ونه چښل شی داځکه چی ټول کافیئن
-6
په ډیره وږی یا ډیره مړه ګیډه بستر ته تګ پکار ندی . بستر ته د تګ له وخت نه تر درو ساعتونو مخکی پوری باید د خوراک نه ډډه وشی داځکه چی ډکه ګیډه د شپی خوب نا اراموی او بیخوبۍ ته لمن وهی .
-7
د الکولو څخه د خوب راوړونکی درمل په توګه باید ډډه وشی . الکول سړی ژر ویدوی مګر تر هغه وخته چی الکول په وینو کی وی ، رښتینی ژور خوب تر فشار لاندی راځی ، یوازی سربیرنه بڼه اخلی او وخت په وخت سړی ویښیږی . پدی توګه د خوب کیفیت ټیټ او راتلونکی ورځ دستړیا احساس کیږی
-8
د بیخوبۍ څخه ځانګړی ډار پکار ندی ، دا ډیره غیرنورمال خبره نده چی د یوی مودی دپاره خوب خراب وی . په ټولیز ډول سړی له هغه نه زیات ویدیږی چی دی فکر کوی
-9
د کار پرابلمونه د ځانه سر بستر مه راوړی . په بستر هغه څه مه لوله چی د ورځنی کار سره اړه لری او استراحت دی تر خپل اغیز لاندی راولی . د خوب بستر ته تر راتلو نه مخکی داسی څه مه لوله چی هغه دکار سره تړاو ولری او یا د فکر کولو اړتیا رامنځته کوی ، ددی پرځای ښه داده چی پدی وخت کی استراحت وشی ، یو په زړه پوری کتاب ولوستل شی ، موزیک وارویدل شی او یا دی ته ورته په یوه شی لګیا شی
-10
د خوب بستر ته باید سړی یوازی هغه وخت ولاړ شی چی خوب ورغلی وی او اړتیا یی لمس کیږی . دا کار باید دخوبجن حالت په وړاندی یو غبرګون وی چی سړی په بستر کی وغځیږی او خوب ته ور لاهو شی . پدی توګه باید بستر یوازی د خوب او سکس د پاره ځانګړی شوی وی او یوازی پدغه موخه و کارول شی
-11
کله چی په بستر کی لټ پر لټ اوړی او خوب نه درځی ، ښه داده چی د بستر نه سړی پاڅی او بستر خوشی کړی . ددی تشویش سره په بستر کی پروت پاته کیدل چی ولی خوب نه راځی ، دا پخپله د بیخوبۍ لامل ګرځی . ډیری کسان شته چی دبستر څخه یی د پاڅیدو او ویښ پاته کیدو دلاری پر بیخوبۍ باندی برۍ ترلاسه کړیدی
-12
د انسان مغز پخپل ځان کی یو داخلی ساعت لری چی روزمره نژدی په هرو ۲۵ ساعتونو کی کله چی سړی له خوبه پاڅیږی ، د صفر څخه پیل کیږی . ځکه نو پکار ده هره ورځ پر ټاکلی وخت بیله ددی خبری په پام کی نیولو سره چی څومره زیات یا کم ویده شوی یو ، له خوبه پاڅو . دا موضوع د رخصتیو په ورځو کی هم باید په پام کی ونیول شی یانی ښه دا چی پر ټاکلی وخت له خوبه پاڅی
-13
هغه څوک چی دشپی لخوا دبیخوبۍ ستونزه لری ، باید هیڅکله هم د ورځی لخوا ویده نشی . که د بیلګی په توګه د چا د خوب اړتیا په ټولیز ډول په ۲۴ ساعتونو کی ۶ ساعته وی او ۲ ساعته غرمه ویده شی نو شپی ته یوازی ۴ ساعته د خوب استحقاق پاته کیږی چی دا ډیر لږ دی او نوره ټوله شپه به مجبور وی بیخوبه لټ پرلت واوړی
-14
د خوب د درملو څخه باید په منظم ډول مرسته وا نه خیستل شی . د خوب د ځینو درملو اغیز ان په راتلونکی ورځ کی هم پاته وی او ډیری ډولونه یی د عادت نیولو لامل ګرځی چی اعتیاد منځته راولی . د خوب ځینی تابلیتونه شته چی کیدلای شی کله ناکله ( نه هر شپه ) وخوړل شی ، دا کار دبیخوبۍ په وړاندی مرسته کوی
-15
ان د یوی بیخوبه او ناارامی شپی وروسته هم پکار ده چی پر نورمال وخت له خوبه پورته او تر وسه وسه کوښښ وشی ټوله ورځ ویښ ياته شی کنه نو دا ریسک شته چی راتلونکی ۲۴ ساعته به هم د بیخوبۍ سره لاس او ګریوان پاته شی
د ژباړی پای
یادوونه : دا خو هغه څه وه چی له یاد شوی براشور نه پښتو ته و ژباړل شوه . لدی مشورو برسیره د لاندی ټکیو په پام کی نیول هم زما د خپلو شخصی تجربو له مخی پدی اړوند ډیره ګته لری
-:1
د خوب په هیله په بستر کی تر پریوتو وروسته دکوم تکړه لیکوال د لنډو کیسو څخه یوه خوږه کیسه او یا هم د کوم غوره شاعر له دیوانه څو په زړه پوری شعرونه لوستل
-:2
د ژوند د خوږو خاطرو څخه که عشقی وی یا ټوکه ایزه یوه په زړه پوری خاطره را یادول او د ځانګړو خوږو اړخونو په هکله یی فکر کول
-:3
پر پاسته بالښت باندی د سر ایښودلو داسی مناسب حالت غوره کول چی دسر او غاړی هیڅ ځای تر فشار لاندی نه راولی
-:4
د څراغ وژلو وروسته په پټو سترګو په غځیدلی حالت کی د څو اوږدو دقیقو دپاره ژور ژور تنفس کول
-:5
او نوری ارویدلی تجربه شوی مشوری په پام کی نیول
لوستونکو ته هره شپه د ژور او ارام خوب په هیله
پای
دشپې په رڼاکې خوب کول ودماغ ته نقصان رسوي
ساینسی تحقیق دشپې په رڼاکې خوب کول ودماغ ته نقصان رسوی
خوب دلله جل جلاله یوله بې مثله نعموتونوڅخه یونعمت دی اوالله جل جلاله فرمایی؛ چی خوب ستاسو لپاره ارام اوسکون دی، داچی اوس داخوب په رڼاکې ښه دی اوکه په تاریکه کې ساینس پوهانوپردې باندی څیړنه کړېده، ځینې خلک خوب دتاریکۍ پرځای په رڼاکې ښه بولی اوخوښوې یی، اوساینس پوهان بیاپه دې انددی چی په رڼاکې خوب ودماغ ته نقصان رسوی د (سوسایټی فارنیوروساینسز) په کلنۍ غونډه کې یولوی نظرداورکول شوچی هغه کسان چی په رڼاکې خوب کوی په هغوکی دروحی تکلیف
(Tension, Depression) اوفشار
زیات دی، اونښې نښانې ئې له ورایه معلومیږی، اوهغه کسان چی داتوساعتونولپاره په تارېکه کی خوب کوی، په دې کسانوکی هیڅ دروحی تکلیف اوفشارنښې نښانې معلومېږی اوداخلک نسبت وهغوخلکوته چی په رڼاکې خوب کوی ددماغ له پلوه ډېرپه استرحت باندی دی اوداتجربې ډېرې شوی دی اوڅېړنې ئې پایلوته رسېدلې دی۔
دانسان دماغ په رڼا اوپه تاریکه کی مختلف هارمونونه پیداکوی، هغه هارمونونه چی په رڼاکی پیداکوی هغه ترهغوهارمونونوچی په تاریکه کی ئې پیداکوی ډېرګټوردی ۔ اوبل داچی په تاریکه کې دخوب حرکت (Cycles) ډېرښه دی نستب ورڼاته، اوپه رڼاکې سترګې داسی اشارې وماغ ته لیږی چی دماغ وپوره ارام ته نه پرېږدې، که څه هم سترګې پټې وې، اوسترګې ئې وارام ته نه پرېږدې۔
داخبره په (بیهیویرل برېن رېسرج) څیړنیزه جرېدې کې نشرشویدی
خوب دلله جل جلاله یوله بې مثله نعموتونوڅخه یونعمت دی اوالله جل جلاله فرمایی؛ چی خوب ستاسو لپاره ارام اوسکون دی، داچی اوس داخوب په رڼاکې ښه دی اوکه په تاریکه کې ساینس پوهانوپردې باندی څیړنه کړېده، ځینې خلک خوب دتاریکۍ پرځای په رڼاکې ښه بولی اوخوښوې یی، اوساینس پوهان بیاپه دې انددی چی په رڼاکې خوب ودماغ ته نقصان رسوی د (سوسایټی فارنیوروساینسز) په کلنۍ غونډه کې یولوی نظرداورکول شوچی هغه کسان چی په رڼاکې خوب کوی په هغوکی دروحی تکلیف
(Tension, Depression) اوفشار
زیات دی، اونښې نښانې ئې له ورایه معلومیږی، اوهغه کسان چی داتوساعتونولپاره په تارېکه کی خوب کوی، په دې کسانوکی هیڅ دروحی تکلیف اوفشارنښې نښانې معلومېږی اوداخلک نسبت وهغوخلکوته چی په رڼاکې خوب کوی ددماغ له پلوه ډېرپه استرحت باندی دی اوداتجربې ډېرې شوی دی اوڅېړنې ئې پایلوته رسېدلې دی۔
دانسان دماغ په رڼا اوپه تاریکه کی مختلف هارمونونه پیداکوی، هغه هارمونونه چی په رڼاکی پیداکوی هغه ترهغوهارمونونوچی په تاریکه کی ئې پیداکوی ډېرګټوردی ۔ اوبل داچی په تاریکه کې دخوب حرکت (Cycles) ډېرښه دی نستب ورڼاته، اوپه رڼاکې سترګې داسی اشارې وماغ ته لیږی چی دماغ وپوره ارام ته نه پرېږدې، که څه هم سترګې پټې وې، اوسترګې ئې وارام ته نه پرېږدې۔
داخبره په (بیهیویرل برېن رېسرج) څیړنیزه جرېدې کې نشرشویدی
موبایل د تیلفون نه زیاته کار اخیستنه د سرطان سبب گرځي
د سرطاني مرضؤنو سره د مبارزې امریکایی موسسې یو ځل بیا خپل هغه خبرداری تکرار کړ چې وایی د موبایل د تیلفون نه زیاته کار اخیستنه د سرطان سبب گرځي
د سرطاني مرضؤنو او موبایل تر منځ د اړیکو پوښتنی مخکی تر دی هم را ولاړې شوی وی. خو دا لومړی ځل دی چی د څیړونکو یوه مخکښه ډله داسی یو جدي خبرداری خپور کړی دی
داکتر ارنولد هیبرمن، د پتسبرگ د پوهنتون د سرطاني مرضؤنو سره د مبارزی د مرکز رئیس خپلو همکارانو ته د یوه نوت په ترڅ کی دا خبر داری واضحه کړ او وایی چی ماشومان باید یوازی او یوازی په عاجلو شرایطو کی د موبایل نه کار واخلي، ځکه دوی تر نور زیات د گواښ سره مخ دي
د سرطان سره د مبارزې امریکایی موسسې غړې داکتره مایکل تن دغه څیړنې له نږدې نه څاري
تراوسه ټول شواهد د موبایل د تیلوفن زیان په زغرده نشي په ډاگه کولای. زه وایم دا ناممکنه ده چی د ساینس سره دا په اثبات ورسوو چې موبایل سل په سلو کې مصوؤنه دی." د سرطان سره دمبارزې امریکایی اداره وایی موبایل تیلفونونه د انرژۍ رادیویی څپې د وړانگو په توگه مغزو ته استوي. دغه انستیتوت دا په ډاگه کوي چی د گڼ شمیر څیړنی د نوی تکنالوژی په اړه همدې ټکي ته اشاره کوي او زیاتوي چی د موبایل د تیلفون کار اخیستونکی چی شمیر یی ورځ په روځ زیاتیږي باید دیته ژوره پاملرنه وکړي
یو سلو اتیا ملیون کسان په امرکیا او د دوه بلیونو نه زیات کسان په نړی کی د مبایل تیلفون کاروي د هییبرمن خبرداری د اوسنی او پخوانیو چیړنو په اساس اعلان شوی. اوس نو دموبایل کار اخیستونکو ته اندیښنه پیدا شوی
په وروستیو نهایی نتیجو کې اوس هم د مبایل د زیان بشپړ ثبوت ندی لاس ته راغلی نو داکتران هم د وایرلس غوږی د استعمال مشوره ورکويغ او وایی ماغزو ته د وړانگو مخنیوی وکړئ
د سرطاني مرضؤنو او موبایل تر منځ د اړیکو پوښتنی مخکی تر دی هم را ولاړې شوی وی. خو دا لومړی ځل دی چی د څیړونکو یوه مخکښه ډله داسی یو جدي خبرداری خپور کړی دی
داکتر ارنولد هیبرمن، د پتسبرگ د پوهنتون د سرطاني مرضؤنو سره د مبارزی د مرکز رئیس خپلو همکارانو ته د یوه نوت په ترڅ کی دا خبر داری واضحه کړ او وایی چی ماشومان باید یوازی او یوازی په عاجلو شرایطو کی د موبایل نه کار واخلي، ځکه دوی تر نور زیات د گواښ سره مخ دي
د سرطان سره د مبارزې امریکایی موسسې غړې داکتره مایکل تن دغه څیړنې له نږدې نه څاري
تراوسه ټول شواهد د موبایل د تیلوفن زیان په زغرده نشي په ډاگه کولای. زه وایم دا ناممکنه ده چی د ساینس سره دا په اثبات ورسوو چې موبایل سل په سلو کې مصوؤنه دی." د سرطان سره دمبارزې امریکایی اداره وایی موبایل تیلفونونه د انرژۍ رادیویی څپې د وړانگو په توگه مغزو ته استوي. دغه انستیتوت دا په ډاگه کوي چی د گڼ شمیر څیړنی د نوی تکنالوژی په اړه همدې ټکي ته اشاره کوي او زیاتوي چی د موبایل د تیلفون کار اخیستونکی چی شمیر یی ورځ په روځ زیاتیږي باید دیته ژوره پاملرنه وکړي
یو سلو اتیا ملیون کسان په امرکیا او د دوه بلیونو نه زیات کسان په نړی کی د مبایل تیلفون کاروي د هییبرمن خبرداری د اوسنی او پخوانیو چیړنو په اساس اعلان شوی. اوس نو دموبایل کار اخیستونکو ته اندیښنه پیدا شوی
په وروستیو نهایی نتیجو کې اوس هم د مبایل د زیان بشپړ ثبوت ندی لاس ته راغلی نو داکتران هم د وایرلس غوږی د استعمال مشوره ورکويغ او وایی ماغزو ته د وړانگو مخنیوی وکړئ
مالګه مغزی سکته زیاتوی
دالماني روغتیائي مجلې څخه ژباړه سوې ده .
تر مخ تر دې چې ژباړي ته راسم باید ملګه و پېژنو، چې مالګه څه شی ده او څرنګه پیدا کېږي .
مالګه په طبعیت کي د ډبرو به ډول او یا د سمدري اوبو څخه لاس ته راځي . سربېره پردې چې په پخلنځۍ کي ډېره مهمه ده خو په تخنیکي دنیا او صنعت کي هم ډېر کار ځني اخلي
دی (Cl) او کېمیائي لنډ فورمول ئې (chlorine) مالګه د کېمیائي جوړښت له مخي د دو مختلیفو موادو څخه چې یو ئي ګاز دی . لکه : کلورین
دغه زهري ګاز ژړشین رنګ لري . تل په تړښتي ډول په طبعیت کي شتون لري یاني ازاد په لاس نه راځي . بل تړښتي مواد ئي یو زهري فلز دی . چې دغه فلز ته سودیم یا ناتریوم
وائي (Sodium = Natrium)
چې سودیم یا ناتریوم هم په ازاد طبیعت کي په لاس نه راځي . د نورو سودیمي تړښتو څخه په کېمیائي عملیو سره لاس ته راوړلکېږي . سودیم یو «راکشني» فلز دی، چې ډېر ژر د هوا په مجاورت کي اکسید کېږي او له منځ ځي . نوله دې کبله ئي د کېمیا په لابراتوارونو کي په خاکي تیلو کي ساتي، چې هوا ورنسي . د خوراکي مالګي کېمیائي فور
دی (Natriumcholid) ناتریوم کلوراید (NaCl) مول
که جلا جلا هر یو له دغودو موادو څخه وخوړل سي انسان وژني خو په تړښتي حالت کي مالګه ده، چې سړی تر یوي اندازې پوري اړتیاورته لري . اوس راځم ژباړي ته
دی، د ورځي پنځه ګرامه مالګه د خوړلو لپاره توصیه کوي . که سړی پر خپل خوراک مالګه (WHO) لنډیز ئي (World Health Organization) د نړوال روغتیائي سازمان
خوري نو دوه ځلیزي ته ئي د مالګي خوراک رسي . دغه ۵ ګرامه مالګه چې سړی د ورځي خوري اندازه ئي د چایو د کاچوغي سره برابره ده (Fastfood) اچوي یا فاست فوډ
که په دوامداره توګه دمالګي استعمال دغسي ډېر سي نو وېره د مغزو دسکتي ۲۳ په سلو کي ډېره وي . له دې سره ۱۷ په سلو کي د زړه د سکتې امکان هم ورسره ډېريږي او یا د وینو داخلي جریا خرابه وي
چې په المان کي آمر د سکته ئي ناروغیو دی (Martin Grond) دا خبره بیا پروفیسر مارتین ګروند
څېړنه کړې ده ، چې په ۱۳ لسو پلټونو کي تر (۱۷۰۰۰۰) ډېرو برخوالوئي دا و ښودله (Grond) کوي . پرفیسرګروند
چې لږ مالګه خوړل تر ډېره پوري د مغزي سکتې څخه مخنیوی کوي . ډېره مالګه خوړل د ویني فشار لوړه وي، نو له دې لامله مغزي سکته رامنځ ته کوي .
ژباړونکی محمدسرور وکیلي
تر مخ تر دې چې ژباړي ته راسم باید ملګه و پېژنو، چې مالګه څه شی ده او څرنګه پیدا کېږي .
مالګه په طبعیت کي د ډبرو به ډول او یا د سمدري اوبو څخه لاس ته راځي . سربېره پردې چې په پخلنځۍ کي ډېره مهمه ده خو په تخنیکي دنیا او صنعت کي هم ډېر کار ځني اخلي
دی (Cl) او کېمیائي لنډ فورمول ئې (chlorine) مالګه د کېمیائي جوړښت له مخي د دو مختلیفو موادو څخه چې یو ئي ګاز دی . لکه : کلورین
دغه زهري ګاز ژړشین رنګ لري . تل په تړښتي ډول په طبعیت کي شتون لري یاني ازاد په لاس نه راځي . بل تړښتي مواد ئي یو زهري فلز دی . چې دغه فلز ته سودیم یا ناتریوم
وائي (Sodium = Natrium)
چې سودیم یا ناتریوم هم په ازاد طبیعت کي په لاس نه راځي . د نورو سودیمي تړښتو څخه په کېمیائي عملیو سره لاس ته راوړلکېږي . سودیم یو «راکشني» فلز دی، چې ډېر ژر د هوا په مجاورت کي اکسید کېږي او له منځ ځي . نوله دې کبله ئي د کېمیا په لابراتوارونو کي په خاکي تیلو کي ساتي، چې هوا ورنسي . د خوراکي مالګي کېمیائي فور
دی (Natriumcholid) ناتریوم کلوراید (NaCl) مول
که جلا جلا هر یو له دغودو موادو څخه وخوړل سي انسان وژني خو په تړښتي حالت کي مالګه ده، چې سړی تر یوي اندازې پوري اړتیاورته لري . اوس راځم ژباړي ته
دی، د ورځي پنځه ګرامه مالګه د خوړلو لپاره توصیه کوي . که سړی پر خپل خوراک مالګه (WHO) لنډیز ئي (World Health Organization) د نړوال روغتیائي سازمان
خوري نو دوه ځلیزي ته ئي د مالګي خوراک رسي . دغه ۵ ګرامه مالګه چې سړی د ورځي خوري اندازه ئي د چایو د کاچوغي سره برابره ده (Fastfood) اچوي یا فاست فوډ
که په دوامداره توګه دمالګي استعمال دغسي ډېر سي نو وېره د مغزو دسکتي ۲۳ په سلو کي ډېره وي . له دې سره ۱۷ په سلو کي د زړه د سکتې امکان هم ورسره ډېريږي او یا د وینو داخلي جریا خرابه وي
چې په المان کي آمر د سکته ئي ناروغیو دی (Martin Grond) دا خبره بیا پروفیسر مارتین ګروند
څېړنه کړې ده ، چې په ۱۳ لسو پلټونو کي تر (۱۷۰۰۰۰) ډېرو برخوالوئي دا و ښودله (Grond) کوي . پرفیسرګروند
چې لږ مالګه خوړل تر ډېره پوري د مغزي سکتې څخه مخنیوی کوي . ډېره مالګه خوړل د ویني فشار لوړه وي، نو له دې لامله مغزي سکته رامنځ ته کوي .
ژباړونکی محمدسرور وکیلي
موټر چلول د زړه دناروغۍ لامل ګرځی
کله چی می دلیکنو مینه وال د زړه دناروغۍ په باره کی زما کومه نوی لیکنه ولولی ، نوځینی یی تلیفون راته کوی چی سړیه دزړه دعملیاتو له وخته دی دادی څو کاله تیر شوه خو ته لا ددی ناروغۍ نه لاس نه اخلی . زه بیاخپله ژمنه پرځای کوم او چی کله می پدی هکله کوم نوی شی ترسترګو شی ، هغه دخپلو هیوادوالو سره شیریکوم . دادی د ( ۲۴ساعته ) پنامه ډنمارکی ژبی ورځپاڼی په خپله ۲۴/۲/۲۰۱۱ ګڼه کی د زړه د دریدو دیوه سترلامل په توګه دترافیکی اغیزو په هکله دیوی څیړنی پایلی نشر کړیدی . غواړم د ژمنی سره سم دنوموړو څیړنو دپایلو پښتو ته ژباړل بڼه دلوستونکو مخته کښیږدم :
( . . . نوی څیړنی ښئی چی په ترافیکی چارو کی دریوری پر چلونکی باندی د سترس اوخفګان کچه جګوی او داکار زیاتره وختونه پر زړه باندی دحملی لامل ګرځی . کله چی څوک دترافیکی پک په ساعتونو کی ( هغه وخت چی ګڼه ګونه یی زیاته وی ) د ډریوری یا بایسکل چلولو پرمهال په ځان کی دتشویش ، تشنج اویا سترس حالت حسوی ، نو پدی وخت کی باید دخپل زړه حالت هم له یاده مه باسه
(*) د هاسلت
پنامه دبلجیم په یوه پوهنتون کی څوتنو څیړونکو یوه پروژه تر لاس لاندی نیولی وه چی له مخی یی هغه فکتورونه په ګوته کړی چی په ټولنه کی پر خلګو باندی تر ټولو زیات د زړه د دریدو او حملی لامل ګرځی . څیړنو وښوده چی په ترافیکی ګڼه ګونه کی ډریوری کول یا بایسکل چلول د نوموړو لاملونو په سر کی راځی
ککړتوب ، سخت فزیکی حرکتونه ، الکول او کافی پدی لست کی ټاکلی رول لری (ن) لدی نه وروسته دهوا
( ** ) ددغو څیړنو راپور چی د لانسیټ
پنامه دبرتانیی په یوی علمی مهالنۍ کی خپور شویدی ، څرګندوی چی دزړه د دریدو د ټولو پیښو له ډلی نه ۷،۴ په سلو کی دترافیکی ګڼی ګونی څخه درامنځته تشویش او سترس لامله ترسره کیږی پروفیسور سټین سټینډر چی د زړه متخصص او د ګنتوفت په روغتون مشر سرطبیب دی داخبره تائیدوی چی ډریوری کول او په تیره بیا په ترافیکی ګڼی ګونی کی داکار زموږ پر روغتیایی حالت باندی بد اغیز ښندی او زیاتوی : « د ترافیکی ګڼی ګونی پر وخت انسانان تر فشار او تشنج لاندی راځی ځکه چی دلته دروغتیا او ژوند خبره مطرح ده ، که چیری په فکری لحاظ په پوره توګه متمرکز نه اوسو ، نو کیدلای شی دژوند په بیه مو تمام شی . دا لامل دسترس حالت جګوی او مبارزوی هارمونونه فعالوی . دغه ډول حساس حالت دانسان زړه دناوړو پرابلمونو سره مخامخ کوی
نوموړی پروفیسور د سیکولوژیکی اغیزو برسیره دهوا ککړوالی هم دیوه مهم لامل په توګه یادوی او وایی چی دانسانانو د زړه په دریدلو کی تر ۴،۷ سلنی پوری دغه لامل ونډه لری . دی زیاتوی : « په ترافیکی سیموکی دنورو سیمو په پرتله هوا ډیره ککړه وی او داحالت و غیرفعال سګریټ څکولو( هغه حالت چی یو څوک پخپله سګریت نه څکوی مګر معمولا دبل چا دسګریت دودونه تنفس کوی ) ته ورته والۍ لری . پدی وخت کی د موټرو دسون موادو دود خلګ تنفس کوی او داکار د زړه دشیریانو په بندولو کی دیادونی وړ ناوړه اغیز ښندی
ددغو څیړنو پایلی ښئی چی دهوا دککړتیا منفی اغیزی دمخدره موادو تر زیان زیاتی دی داځکه چی مخدره مواد دځانګړو کسانو پر روغتیا باندی مضر اثر لری ، مګر ترافیک او دهوا ککړتیا په ډله ایز ډول دډیرو خلګو پر روغتیا باندی ناوړه اغیز کوی . ډاکتر ټیم س. ناوروت ( ***** ) چی دڅیړونکی ډلی یوغړی دی ، وایی : « د دزړه دحملی په اړوند دهغو اوپراتیفی فکتورونو د ډلی څخه چی دنوموړی ټیم لخوا تر څیړنی لاندی نیول شوی دی ، کوکائین په پوره باورسره پر زړه باندی دحملی لامل ګرځیدلای شی ، مګر دترافیک خطر پدی خاطر زیات دی چی ډیر خلګ سروکار ورسره لری او تر ناوړو اغیزو لاندی یی راځی
د زړه درګونو دناروغۍ په اړوند لاندی ټکی په ډنمارک کی د یادونی وړ دی :
ـ په ډنمارک کی هرکال ۳۵۰۰ کسلن د روغتون نه بهر دزړه تر حملی لاندی راځی چی دا شمیر په هره ورځ کی د ۹ تنو سره برابر دی . لدغی ډلی نه یی یوازی ۲۳۰ تنه تریوی میاشتی پوری ترحملی وروسته هم ژوندی پاته وی .
– په سلو کی تر ۲۵ زیات ډنمارکیان د زړه د رګونو دناروغی له کبله خپل ژوند د لاسه ورکوی . په ۲۰۰۹ کال کی ۱۵۲۷۸ تنه ددغی ناروغی لامله مړه شوی چی پدی توګه د مړو دډیروالی له مخی داناروغی د مړینی دلاملونو په لست کی نژدی دویم ځای نـیسی
ـ په ډنمارک کی د۱۹۹۵ کال څخه تر ۲۰۰۹ پوری د زړه دناروغی له کبله د مړنی کچه په سلو کی تر ۴۶ پوری را ټیټه شویده )
د ژباړی پای
Hasselt University ( * )
The Lancet ( ** )
Professor Steen Stender ( *** )
Gentofte Hospital ( **** )
Tim S. Nawrot (***** )
( . . . نوی څیړنی ښئی چی په ترافیکی چارو کی دریوری پر چلونکی باندی د سترس اوخفګان کچه جګوی او داکار زیاتره وختونه پر زړه باندی دحملی لامل ګرځی . کله چی څوک دترافیکی پک په ساعتونو کی ( هغه وخت چی ګڼه ګونه یی زیاته وی ) د ډریوری یا بایسکل چلولو پرمهال په ځان کی دتشویش ، تشنج اویا سترس حالت حسوی ، نو پدی وخت کی باید دخپل زړه حالت هم له یاده مه باسه
(*) د هاسلت
پنامه دبلجیم په یوه پوهنتون کی څوتنو څیړونکو یوه پروژه تر لاس لاندی نیولی وه چی له مخی یی هغه فکتورونه په ګوته کړی چی په ټولنه کی پر خلګو باندی تر ټولو زیات د زړه د دریدو او حملی لامل ګرځی . څیړنو وښوده چی په ترافیکی ګڼه ګونه کی ډریوری کول یا بایسکل چلول د نوموړو لاملونو په سر کی راځی
ککړتوب ، سخت فزیکی حرکتونه ، الکول او کافی پدی لست کی ټاکلی رول لری (ن) لدی نه وروسته دهوا
( ** ) ددغو څیړنو راپور چی د لانسیټ
پنامه دبرتانیی په یوی علمی مهالنۍ کی خپور شویدی ، څرګندوی چی دزړه د دریدو د ټولو پیښو له ډلی نه ۷،۴ په سلو کی دترافیکی ګڼی ګونی څخه درامنځته تشویش او سترس لامله ترسره کیږی پروفیسور سټین سټینډر چی د زړه متخصص او د ګنتوفت په روغتون مشر سرطبیب دی داخبره تائیدوی چی ډریوری کول او په تیره بیا په ترافیکی ګڼی ګونی کی داکار زموږ پر روغتیایی حالت باندی بد اغیز ښندی او زیاتوی : « د ترافیکی ګڼی ګونی پر وخت انسانان تر فشار او تشنج لاندی راځی ځکه چی دلته دروغتیا او ژوند خبره مطرح ده ، که چیری په فکری لحاظ په پوره توګه متمرکز نه اوسو ، نو کیدلای شی دژوند په بیه مو تمام شی . دا لامل دسترس حالت جګوی او مبارزوی هارمونونه فعالوی . دغه ډول حساس حالت دانسان زړه دناوړو پرابلمونو سره مخامخ کوی
نوموړی پروفیسور د سیکولوژیکی اغیزو برسیره دهوا ککړوالی هم دیوه مهم لامل په توګه یادوی او وایی چی دانسانانو د زړه په دریدلو کی تر ۴،۷ سلنی پوری دغه لامل ونډه لری . دی زیاتوی : « په ترافیکی سیموکی دنورو سیمو په پرتله هوا ډیره ککړه وی او داحالت و غیرفعال سګریټ څکولو( هغه حالت چی یو څوک پخپله سګریت نه څکوی مګر معمولا دبل چا دسګریت دودونه تنفس کوی ) ته ورته والۍ لری . پدی وخت کی د موټرو دسون موادو دود خلګ تنفس کوی او داکار د زړه دشیریانو په بندولو کی دیادونی وړ ناوړه اغیز ښندی
ددغو څیړنو پایلی ښئی چی دهوا دککړتیا منفی اغیزی دمخدره موادو تر زیان زیاتی دی داځکه چی مخدره مواد دځانګړو کسانو پر روغتیا باندی مضر اثر لری ، مګر ترافیک او دهوا ککړتیا په ډله ایز ډول دډیرو خلګو پر روغتیا باندی ناوړه اغیز کوی . ډاکتر ټیم س. ناوروت ( ***** ) چی دڅیړونکی ډلی یوغړی دی ، وایی : « د دزړه دحملی په اړوند دهغو اوپراتیفی فکتورونو د ډلی څخه چی دنوموړی ټیم لخوا تر څیړنی لاندی نیول شوی دی ، کوکائین په پوره باورسره پر زړه باندی دحملی لامل ګرځیدلای شی ، مګر دترافیک خطر پدی خاطر زیات دی چی ډیر خلګ سروکار ورسره لری او تر ناوړو اغیزو لاندی یی راځی
د زړه درګونو دناروغۍ په اړوند لاندی ټکی په ډنمارک کی د یادونی وړ دی :
ـ په ډنمارک کی هرکال ۳۵۰۰ کسلن د روغتون نه بهر دزړه تر حملی لاندی راځی چی دا شمیر په هره ورځ کی د ۹ تنو سره برابر دی . لدغی ډلی نه یی یوازی ۲۳۰ تنه تریوی میاشتی پوری ترحملی وروسته هم ژوندی پاته وی .
– په سلو کی تر ۲۵ زیات ډنمارکیان د زړه د رګونو دناروغی له کبله خپل ژوند د لاسه ورکوی . په ۲۰۰۹ کال کی ۱۵۲۷۸ تنه ددغی ناروغی لامله مړه شوی چی پدی توګه د مړو دډیروالی له مخی داناروغی د مړینی دلاملونو په لست کی نژدی دویم ځای نـیسی
ـ په ډنمارک کی د۱۹۹۵ کال څخه تر ۲۰۰۹ پوری د زړه دناروغی له کبله د مړنی کچه په سلو کی تر ۴۶ پوری را ټیټه شویده )
د ژباړی پای
Hasselt University ( * )
The Lancet ( ** )
Professor Steen Stender ( *** )
Gentofte Hospital ( **** )
Tim S. Nawrot (***** )
په یونان کې د تر سره شوي یوه تحقیق پایلي ثابتوي چې مجرد کسان د متحلو ( واده شویو) په پرتله ډیر ژر چاغیږي او د چاغوالي د استعداد ګراف یې د پخوا په پرتله دوه ځله لوړ والی ښیې.
د یوناني محقیقینو په هغه راپور کې چې تر څو میاشتنیو څیړنو وروسته د یونان په طبي ژورنال کې خپور شوي راغلي، له واده کولو وروسته د چاغیدو امکان دوه برابره زیاتیږي او یوازنی علت یې دا دی چې د متحلو کسانو د ژوند په طریقه کې د مجردۍ په تناسب ډیر لوی توپیر را منځ ته کیږي.څیړونکو ویلي چې واده شوي کسان ډیره ډوۍ خوري، ډيري خبري کوي، د ټلویزیوني خپرونو ډیره ننداره کوي او همدا راز د مجردۍ د دوران په تناسب د هوسایني او آرامښت ډیر احساس کوي چې دغه عوامل د هغوي د بدن د چاغیدو لامل ګرځي.
په رپوټ کې راغلي چې متحل کسان د خپل بدن ښکلا ته ډیر پام نه کوي خو مجردین بیا د اندام ښکلا ته ډیر پام کوي او د اندام د ښه ساتلو لپاره له غوړو خوراکونو ډډه کوي او وخت ناوخت سپورټ هم کوي.
محقیقینو د خپل دغه رپوټ په پای کې له کورنیو وغوښتل چې ورزش ته پام زیات کړي او هغه خواړه و نه خوري چې د چاغوالي لامل ګرځي.
دغې څیړندویې ډلي ویلي چې چاغښت مرض ندی بلکې د مریضیو مور ده او هغه په دی معنی چې کله یو انسان چاغ شي نو ډیري ناروغۍ یې بدن ته لاره پیدا کوي .
د یوناني محقیقینو په هغه راپور کې چې تر څو میاشتنیو څیړنو وروسته د یونان په طبي ژورنال کې خپور شوي راغلي، له واده کولو وروسته د چاغیدو امکان دوه برابره زیاتیږي او یوازنی علت یې دا دی چې د متحلو کسانو د ژوند په طریقه کې د مجردۍ په تناسب ډیر لوی توپیر را منځ ته کیږي.څیړونکو ویلي چې واده شوي کسان ډیره ډوۍ خوري، ډيري خبري کوي، د ټلویزیوني خپرونو ډیره ننداره کوي او همدا راز د مجردۍ د دوران په تناسب د هوسایني او آرامښت ډیر احساس کوي چې دغه عوامل د هغوي د بدن د چاغیدو لامل ګرځي.
په رپوټ کې راغلي چې متحل کسان د خپل بدن ښکلا ته ډیر پام نه کوي خو مجردین بیا د اندام ښکلا ته ډیر پام کوي او د اندام د ښه ساتلو لپاره له غوړو خوراکونو ډډه کوي او وخت ناوخت سپورټ هم کوي.
محقیقینو د خپل دغه رپوټ په پای کې له کورنیو وغوښتل چې ورزش ته پام زیات کړي او هغه خواړه و نه خوري چې د چاغوالي لامل ګرځي.
دغې څیړندویې ډلي ویلي چې چاغښت مرض ندی بلکې د مریضیو مور ده او هغه په دی معنی چې کله یو انسان چاغ شي نو ډیري ناروغۍ یې بدن ته لاره پیدا کوي .
ماشومانو ته زده کړه د ژوند په هره برخه کې په ځانګړي دول د پیسو د ساتنې د څرنګوالي په برخه کې دهغوی د راتلونکي ژوند په اړه خورا مهم رول لري، ځکه د هر انسان اساس او بنیاد د ماشومتوب له دورې څخه پیل او پایله یې په ځوانۍ کې په ډاګه کېږي.
موږ د والدینو یا د کوچنیانو د سر پرست په توګه داسې فکر کړی چې خپلو ماشومانو ته د هغوی د جیب خرڅ په توګه څومره پیسې ورکړو؟
که زموږ ماشوم ټینګار وکړي چې فلانی څیز راته را نیسه هغه مور ورته رانیسی؟ او یا موږ هغه ته قناعت ورکووچې د ځینې شیا نو په ترلاسه کولو کې صبر وکړي!
په هر حال په سرکې والدین او وروسته محترم ښوونکي مسؤلیت لري چې ماشومانو ته د پیسو د ترویج، فرهنګ، ساتنې، داستفادې او ارزښت په اړه کوچنیانوته زده کړه ورکړي.
که څه هم د نړۍ په ښوونځیو او مدارسو کې پدې برخه کې زیاته پاملرنه نده شوې او ډیر لږ کوچنیان د مالي سواد لرونکي دي، نو پدې برخه کې د والدینو مسؤلیت تر نورو زیاد دی.
مور او پلار باید ډیره حوصله ولري او یوه زیاته اوږده موده په پام کې ونیسي څو خپلو کوچنیانو ته د مالي سواد زده کړه ورکړي، نو پدې لحاظ ویلی شو چې د انسان د زده کړې لومړۍ مدرسه کورنۍ ده. بده به نه وي که دلته کورنۍ د انسان جوړونې یوه مرجع تعریف کړو.
د ماشومانو لپاره د مالي سواد د زده کړو ګټې!
۱: د ماشوم مغز تر پیدایښت وروسته د کاغذ د یوې سپینې پاڼې په څیر وي، او هر څه چې پرې ولیکل شي همغه پرې ثبت کېږي اوبس، نو دا میندې او پلرونه دي چې پدې برخه کې څه ډول تصمیم نیسي چې ماشومان یې څه شي ته اړتیا لري، او اړتیاوې یې باید تر کومه حده پوره شي او ماشوم ته د ورځې څو روپۍ ورکړل شي.
۲: والدین باید خپلو ماشومانو ته د ژوند په پیل کې دا وښيي چې د خپل جیب د پیسو څومره اندازه مصرف او څومره یې سپما کړي، په حقیقت کې د پیسو بودجه بندي له همدې ځایه پیل کېږي، د پیسودلا ښې ساتنې دپاره لازمه ده چې ماشوم ته یو جیبي بکس یا دخل په پام کې ونیول شي چې د ماشوم د لومړني بانک په توګه پېژندل کېږي او تر هغه وروسته دې له بانک او بانکي حسابونو سره اشنا شي.
د ماشوم سپما شوې پیسې هغه ته د خودکفايي احساس ورکوي او کولی شي خپلې ځینې اړتیاوې له همدې لارې پوره کړي، دا کار د ماشوم د پښو درېدو مهمه لاره ده، او په راتلونکې کې پدې پوهېږي چې له خپلو پیسو نه ښه استفاده وکړي.
۳: والدین ددې لپاره چې اولادونه یې په راتلونکې کې له اقتصادي ستونزو سره مخ نه شي باید دوی ته ښودنه وکړي چې د خپلو سپما شویو پیسو نه په بانکي حسابونو او نورو برخو کې پانګونه وکړي، چې دا په خپله د ماشوم په وسیله د پیسو د مدیریت یوه انګیزه ده.
۴: ددې دپاره چې ماشوم په ښه توګه د پیسو په ارزښت پوه شي، والدین باید دپیسو د ساتنې غوره لارې چارې وروښيي، څو په راتلونکې کې د خپل عاید ښه ساتنه وکړي، او د پانګونې دپاره یو ښه عامل وي.
د ماشوم د پاره د پیسو د ښه مدیریت دپاره ځینې ضروري لارښوونې په لاندې ډول دي:
۱: د ماشومانود اړتیاو په مینځ کې یوه تفاوت ته قایل شﺉ، دوی ته لارښوونه وکړﺉ چې یو شمیر توکي چې غواړي د هغه قېمت لوړ دی، یا د دوی سن تقاضا نه کوي چې دغه شی تر لاسه کړي، او د ځینې توکود ترلاسه کولو دپاره باید صبر وکړي او داسې ... نور
۲: کوچنیانو ته اجازه ورکړﺉ چې له کوچینیوالي څخه خپل مالي تصمیمونه ونیسي، لارښوونه ورته وکړﺉ چې د خپل جیب له پیسو نه څومره خرڅ، سپما، د خیریه کارونو په لګښت او داسې نور ... برخو ولګوي.
۳: ماشومانو ته دا ور زده کړﺉ چې په راتلونکي کې د خپلې پانګونې د ترلاسه شوي عاید څخه مالیه ورکړي، هیڅکله دا مه ورته وايي چې هغه کار چې زه درته وایم هغه وکړﺉ، بلکه د هغه د خپلو کړنو په وسیله هغه وپوهوﺉ چې باید څه وکړي.
په پای کې خپلو کوچنیانو ته د هېواد ددې خاورې راتلونکې د دوی په لاس ده ور زده کړﺉ چې، دا د پیسو قدرت ندی چې انسان پیسه داره کوي، بلکه بر هغوی باندې تسلط لرل او د پیسو په مدیریت باندې واک دی چې له هغه نه یو ثروتمند یا دنیادار جوړوي
موږ د والدینو یا د کوچنیانو د سر پرست په توګه داسې فکر کړی چې خپلو ماشومانو ته د هغوی د جیب خرڅ په توګه څومره پیسې ورکړو؟
که زموږ ماشوم ټینګار وکړي چې فلانی څیز راته را نیسه هغه مور ورته رانیسی؟ او یا موږ هغه ته قناعت ورکووچې د ځینې شیا نو په ترلاسه کولو کې صبر وکړي!
په هر حال په سرکې والدین او وروسته محترم ښوونکي مسؤلیت لري چې ماشومانو ته د پیسو د ترویج، فرهنګ، ساتنې، داستفادې او ارزښت په اړه کوچنیانوته زده کړه ورکړي.
که څه هم د نړۍ په ښوونځیو او مدارسو کې پدې برخه کې زیاته پاملرنه نده شوې او ډیر لږ کوچنیان د مالي سواد لرونکي دي، نو پدې برخه کې د والدینو مسؤلیت تر نورو زیاد دی.
مور او پلار باید ډیره حوصله ولري او یوه زیاته اوږده موده په پام کې ونیسي څو خپلو کوچنیانو ته د مالي سواد زده کړه ورکړي، نو پدې لحاظ ویلی شو چې د انسان د زده کړې لومړۍ مدرسه کورنۍ ده. بده به نه وي که دلته کورنۍ د انسان جوړونې یوه مرجع تعریف کړو.
د ماشومانو لپاره د مالي سواد د زده کړو ګټې!
۱: د ماشوم مغز تر پیدایښت وروسته د کاغذ د یوې سپینې پاڼې په څیر وي، او هر څه چې پرې ولیکل شي همغه پرې ثبت کېږي اوبس، نو دا میندې او پلرونه دي چې پدې برخه کې څه ډول تصمیم نیسي چې ماشومان یې څه شي ته اړتیا لري، او اړتیاوې یې باید تر کومه حده پوره شي او ماشوم ته د ورځې څو روپۍ ورکړل شي.
۲: والدین باید خپلو ماشومانو ته د ژوند په پیل کې دا وښيي چې د خپل جیب د پیسو څومره اندازه مصرف او څومره یې سپما کړي، په حقیقت کې د پیسو بودجه بندي له همدې ځایه پیل کېږي، د پیسودلا ښې ساتنې دپاره لازمه ده چې ماشوم ته یو جیبي بکس یا دخل په پام کې ونیول شي چې د ماشوم د لومړني بانک په توګه پېژندل کېږي او تر هغه وروسته دې له بانک او بانکي حسابونو سره اشنا شي.
د ماشوم سپما شوې پیسې هغه ته د خودکفايي احساس ورکوي او کولی شي خپلې ځینې اړتیاوې له همدې لارې پوره کړي، دا کار د ماشوم د پښو درېدو مهمه لاره ده، او په راتلونکې کې پدې پوهېږي چې له خپلو پیسو نه ښه استفاده وکړي.
۳: والدین ددې لپاره چې اولادونه یې په راتلونکې کې له اقتصادي ستونزو سره مخ نه شي باید دوی ته ښودنه وکړي چې د خپلو سپما شویو پیسو نه په بانکي حسابونو او نورو برخو کې پانګونه وکړي، چې دا په خپله د ماشوم په وسیله د پیسو د مدیریت یوه انګیزه ده.
۴: ددې دپاره چې ماشوم په ښه توګه د پیسو په ارزښت پوه شي، والدین باید دپیسو د ساتنې غوره لارې چارې وروښيي، څو په راتلونکې کې د خپل عاید ښه ساتنه وکړي، او د پانګونې دپاره یو ښه عامل وي.
د ماشوم د پاره د پیسو د ښه مدیریت دپاره ځینې ضروري لارښوونې په لاندې ډول دي:
۱: د ماشومانود اړتیاو په مینځ کې یوه تفاوت ته قایل شﺉ، دوی ته لارښوونه وکړﺉ چې یو شمیر توکي چې غواړي د هغه قېمت لوړ دی، یا د دوی سن تقاضا نه کوي چې دغه شی تر لاسه کړي، او د ځینې توکود ترلاسه کولو دپاره باید صبر وکړي او داسې ... نور
۲: کوچنیانو ته اجازه ورکړﺉ چې له کوچینیوالي څخه خپل مالي تصمیمونه ونیسي، لارښوونه ورته وکړﺉ چې د خپل جیب له پیسو نه څومره خرڅ، سپما، د خیریه کارونو په لګښت او داسې نور ... برخو ولګوي.
۳: ماشومانو ته دا ور زده کړﺉ چې په راتلونکي کې د خپلې پانګونې د ترلاسه شوي عاید څخه مالیه ورکړي، هیڅکله دا مه ورته وايي چې هغه کار چې زه درته وایم هغه وکړﺉ، بلکه د هغه د خپلو کړنو په وسیله هغه وپوهوﺉ چې باید څه وکړي.
په پای کې خپلو کوچنیانو ته د هېواد ددې خاورې راتلونکې د دوی په لاس ده ور زده کړﺉ چې، دا د پیسو قدرت ندی چې انسان پیسه داره کوي، بلکه بر هغوی باندې تسلط لرل او د پیسو په مدیریت باندې واک دی چې له هغه نه یو ثروتمند یا دنیادار جوړوي